Alwernia

Alwernia jest położona ok. 30 km na zachód od Krakowa, pośród lasów Rudniańskiego Parku Krajobrazowego. Jej założenie, nazwa i dzieje są ściśle związane z tutejszym klasztorem bernardynów, ufundowanym na początku XVII w. przez Krzysztofa Korycińskiego. Budowa kościoła i klasztoru spowodowały osiedlanie się w pobliżu rzemieślników świadczących różnego rodzaju usługi na rzecz zakonników. Także ruch pielgrzymkowy, związany z kultem znajdującego się w kościele, słynącego łaskami wizerunku Chrystusa, przyczynił się do rozwoju osady. Nazwa Alwernia początkowo odnosiła się do klasztoru, wzorowanego na włoskiej pustelni La Verna, jednak z czasem przeszła również na osiedle. Pierwsze pisemne wzmianki o miejscowości Alwernia pochodzą z 1778 r., kiedy król Stanisław August nadał jej przywilej organizowania dwunastu targów w roku. Zapewne w tym czasie powstało założenie urbanistyczne miasta z dużym, prostokątnym rynkiem oraz odchodzącymi z jego naroży ulicami. Pod koniec XVIII w. Alwernia liczyła trzydzieści trzy domy i ponad dwustu mieszkańców. Swoje warsztaty i sklepy mieli tu garncarze, szewcy, stolarze, a także piekarze, rzeźnicy i kramarze. Alwernia otrzymała prawa miejskie dopiero w 1903 r. i utraciła je po trzydziestu latach. Jednak w 1993 r. znów stała się miastem. Do znacznego rozwoju Alwerni przyczyniły się w latach powojennych zakłady chemiczne, powstałe w połowie lat 20. na południe od miasta.

W panoramie położonego na wzgórzu miasta dominuje wieża kościoła bernardynów. W pobliżu klasztoru, na spłaszczonym wierzchołku wzgórza, znajduje się rozległy rynek. Z jego naroży odchodzą cztery ulice; szczególnie malownicza jest stroma ulica Zawiła. Duży, prostokątny rynek był niegdyś głównym placem targowym miasta i centrum życia mieszkańców. W latach 50. XX w. posadzono na nim drzewa i wytyczono ścieżki. Obecnie ma on charakter kameralnego parku miejskiego. Niegdyś cały rynek otaczały drewniane domy z podcieniami wspartymi na rzeźbionych słupach. Jeden z nielicznych zachowanych drewnianych domów znajduje się w pierzei zachodniej rynku pod nr. 34. Jest to dom podcieniowy pochodzący z 1791 r. Przybudowany do niego po prawej stronie niewielki murowany dom z ozdobnym fryzem mieścił pierwszy urząd pocztowy w Alwerni (1867). Sąsiedni, drewniany dom z ganeczkiem (nr 33) zbudowano na początku XX w. Po stronie północnej rynku wznoszą się murowane, parterowe domy z XIX i XX w., przebudowane i odnowione. W jednym z nich mieści się Samorządowy Dom Kultury. Przy końcu pierzei północnej zachowany jest duży, murowany dom, zwrócony ścianą szczytową do rynku. To dawny zajazd, zbudowany w połowie XIX w. Tuż obok stoi niewielki dom z malowniczą, przeszkloną werandą i ozdobnie wycinanymi drewnianymi detalami. Dom podcieniowy, który znajdował się po wschodniej stronie rynku, można oglądać w parku etnograficznym w pobliskim Lipowcu. We wschodniej części rynku, pośród drzew, zachowała się murowana kapliczka z 1860 r. Południową pierzeję dość ściśle wypełniają parterowe murowane i drewniane domy oraz zbudowane przed połową XX w. piętrowe, w narożniku południowo-zachodnim.